Nalgúns casos, debido a distintas situacións de desprotección, hai nenos, nenas ou adolescentes que non poden vivir coas súas familias, en base ao seu interese superior. Nestes casos, o Estado está obrigado a brindarlles a protección necesaria e ofrecerlles unha modalidade alternativa de coidado. En España, a competencia en materia de protección ás persoas menores de idade recae nas Comunidades e Cidades Autónomas, nas entidades públicas con competencias en materia de protección á infancia, quen, á súa vez, dispoñen de normativa reguladora propia para este tipo de situacións.
A nivel estatal, na reforma que se levou a cabo na Lei Orgánica 1/1996, de 15 de xaneiro, de Protección Xurídica do Menor, de modificación parcial do Código Civil e da Lei de Axuizamento Civil, pola Lei Orgánica 8/2015, de 22 de xullo, e a Lei 26/2015, de 28 de xullo, ambas de modificación do sistema de protección á infancia e a adolescencia, que introduce como principio reitor o amparo das persoas menores de idade contra todas as formas de violencia, o acollida residencial foi amplamente revisado. Desenvólvense aspectos que afectan tanto ás Entidades Públicas, no exercicio das súas funcións na adopción e seguemento das medidas de protección dos nenos, nenas e adolescentes acollidos residencialmente, como no desenvolvemento da garda nos dispositivos residenciais habilitados para tal fin. Igualmente, supuxeron a modificación do Código Civil para incluír o artigo 172 ter que establece o acollida familiar como preferente e, unicamente, “non sendo este posible ou conveniente para o interese do menor” cabería o acollida residencial.
A Disposición Adicional 3ª da mencionada Lei 26/2015, establece que o Goberno promoverá coas Comunidades Autónomas o establecemento de criterios comúns e mínimos estándares de cobertura, calidade e accesibilidade na aplicación desta lei en todo o territorio e, en todo caso, no relativo a “Estándares de calidade e accesibilidade, instalacións e dotación de cada tipo de servizo dos centros de acollida residencial. Medidas a adoptar para que a súa organización e funcionamento tende a seguir patróns de organización familiar. Incorporación de modelos de excelencia na xestión.”
Co obxectivo de desenvolver unha proposta de criterios comúns sobre estándares de calidade e accesibilidade no acollida residencial, desenvolveuse, a través dunha metodoloxía de traballo colaborativo e participativa entre o estado e as Comunidades e Cidades Autónomas, o documento que se aprobou na reunión da Comisión Delegada de Servizos Sociais de 2 de outubro de 2019, “Criterios de cobertura, calidade e accesibilidade en acollida residencial”.
Este marco normativo completouse en 2021 coa aprobación da Lei Orgánica 8/2021, de 4 de xuño, de protección integral á infancia e a adolescencia fronte á violencia.
Posteriormente, o Plan de acción contra a explotación sexual de nenos, nenas e adolescentes do sistema de protección á infancia, aprobado o 5 de maio de 2022, recollía, entre outras cuestións, o compromiso compartido por todas as institucións para que, antes de 2026, ningún neno ou nena menor de 6 anos en situación de garda ou tutela polas Entidades Públicas de Protección á Infancia viva nun recurso residencial e que, antes de 2031, ningún neno ou nena menor de 10 anos vivirá nun centro residencial.
Asimesmo, débese destacar que o Plan de Acción Estatal para a Implementación da Garantía Infantil Europea (2022-2030), aprobado polo Consello de Ministros o 5 de xullo de 2022, establece o obxectivo de “Desinstitucionalización coa meta de que en 2030 non haxa ningún neno ou nena menor de 10 anos do sistema de protección que viva nun recurso residencial e que non haxa centros de máis de 30 prazas (salvo en primeira acollida).
A Estratexia estatal para un novo modelo de coidados na comunidade-Un proceso de desinstitucionalización (2024-2030), dependente do Ministerio de Dereitos Sociais, Consumo e Axenda 2030, obriga tamén a promover alternativas ao acollida residencial e que este déase en unhas condicións máis garantistas para os dereitos das persoas que viven neste tipo de modelos. Desta iniciativa extraese a necesidade dunha atención máis cercana e personalizada, que prima o contacto e a participación da persoa en situación de acollida na comunidade na que se atopa.
O II Estudo dos Centros de acollida residencial no ámbito da protección á Infancia en España, realizado pola entidade Novo Futuro en 2025, ten como finalidade actualizar o coñecemento da situación dos centros de acollida residencial de nenos, nenas e adolescentes no ámbito da protección e a súa normativa no conxunto do noso país. Avalía, á súa vez, o grao de cumprimento das novas políticas e estratexias implantadas, profundizando nun modelo máis homoxéneo e protector de acollida residencial, en consenso e compromiso con todas as CC.AA. poñendo o foco nos centros de pequeno tamaño e integrados na comunidade, que é o que marcan as directrices nacionais e internacionais. Para unha visión comparativa, pódese consultar o primeiro estudo de 2022.
Actualmente, os estándares mencionados están a ser revisados nestes momentos a través do Proxecto de Real Decreto de Determinación de estándares no sistema de acollida residencial de nenos, nenas e adolescentes, que foi sometido a consulta pública entre o 13 e o 27 de novembro de 2024.
Traducido automaticamente con OpenAI desde Castelan